نشریه تاریخ پژوهی
پیاپی 21 (زمستان 1383)

رابطه دین و دولت در عصر ساسانی یکی از مباحث مفصل تاریخ ایران است. رابطه بین روحانیون زرتشتی و مقامات سیاسی - نظامی، زمینه های مناسبی را برای مطالعه تاریخ پژوهان فراهم آورده است. در این مقاله سعی شده نقش یکی از برجسته ترین روحانیون عصر ساسانی به نام کرتیر مورد بررسی قرار گیرد شخصیتی که برخی تحولات سیاسی این عصر در اثر نفوذ وی شکل یافت...

آل بویه یکی از پنج خاندان حکومتگر متقارن در ایران بود که به سلطه مستقیم اعراب در قلمروی خویش پایان داد. با این حال بایستی تایید حکومت خویش را از خلیفه بغداد می گرفتند. ساختار حکومتی آنان به سه شعبه تقسیم شده که هر یک به صورت مستقل به اداره قلمروی خویش می پرداختند که حالتی ملوک الطوایفی داشت. در این پژوهش تشکیلات دیوانی آل بویه مورد بررسی قرار گرفته است. پایه و اساس این تشکیلات تقلید از سامانیان بود که آنان نیز از بغداد گرفته و بغداد خود وارث دیوانسالاری ساسانیان بود در این مبحث دیوانهای آل بویه معرفی گردیده و برای این کار، گفتار تحقیقات و منابع به تقابل کشیده شده است...

هنر یک از میراثهای فرهنگی هر جامعه است و خط نیز یکی از مباحث هنری می باشد که البته اگر به دوره یا مکان خاصی محدود می شد بهتر مورد بحث و مطالعه دقیق قرار می گرفت. نعمت داشتن «زبان و اندیشه» و به دنبال این دو، دستیابی انسان به «خط و کتابت»، بارزترین ویژگی و برتری انسان نسبت به سایر موجودات است و از این رو، گفتگو درباره میراث فرهنگی و هنری انسان، بدون پرداختن به زبان و خط، که از اصلی ترین مباحث میراث فرهنگی و هنری می باشند، ناقص و نارساست...

در نخستین سالهای جنگ سرد، دولت ایالات متحده در مسائل مربوط به اتحاد شوروی فرصت را تقریبا از دست رفته یافت، اما در اندک فرصت باقی مانده غالبا با دسیسه های کمونیستی در کشورهای جهان سوم مواجه می شد که هدف از آنها ناکام ساختن ایالات متحده بود. نمونه برجسته ی آن در ارتباط با ایران بود، که در آن جا روسها فعال بودند، اما نه تا بدان حد که توجه مقالات واشنگتن را چندان به خود جلب کند. به نظر می رسد اولین حضور آمریکائیان در ایران ظاهرا یک حضور سیاسی نبوده، بلکه به حضور مسیونرهای مذهبی بر می گردد...

احزاب سیاسی در ایران همواره محل و کانونی برای ترقی و پیشرفت در راه رسیدن به یک جامعه قانونمند به شمار نمی روند که شاید این امر خلاف کارکرد احزاب در سایر کشورهای جهان باشد، زیرا در غالب کشورهای دنیا خصوصا کشورهایی که از یک سابقه دمکراتیک بیشتری برخوردار می باشند. همواره احزاب عاملی بوده اند در جهت حرکت رو به جلوی کشور خود و این امر تنها در بعد سیاسی صادق نیست بلکه در تمامی ابعاد یک حکومت می تواند صادق باشد گرچه اکثرا فعالیت سیاسی پررنگ تری دارند...

از جمله مواریث فرهنگی به یادگار مانده از پشتیبان، شاهنامه سخنور توس است. شاهنامه در میان آثار کلاسیک زبان و ادب فارسی از اهمیت بسزایی برخوردار است. به واقع شاهنامه را باید سنگ بنای ادب فارسی دانست و فردوسی را اول مرد فرهنگ ایران. از جمله ویژگی های شاهنامه جدای از درونمایه حماسی آن، پرداختن به مسائل فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی است که این وپژگی شاهنامه را در میان دیگر آثار حماسی ارج و منزلتی خاص بخشیده است. از جمله درونمایه های اخلاقی که در شاهنامه بسیار به آن اشاره شده داد و دهش است...

سرزمینی که هم اکنون به نام بخش جلگه زوزن در گوشه فراموش شده ای از شهرستان خواف در استان خراسان رضوی وجود دارد، براساس منابع موجود از دوران قبل از اسلام تا نیمه قرن هشتم هجری شهری بزرگ و قابل توجه بوده است. زوزن در آن دوران شهری بوده است به مانند شهرهای همجوار شهرهایی مانند: گناباد، تربت حیدریه، قاین ولی در بعضی زمینه ها چون مشاهیر نامدار و رجال سیاسی کمی از شهرها همجوار هم جلوتر بوده است. بخصوص این که زوزن ملک نشین بود و بر نواحی اطراف خود تسلط داشته این امر به ویژه در قرن چهارم تا قرن هشتم از اهمیت خاصی برخوردار بوده است...

نیشابور و خجند 2 شهر با پیشینه تاریخی طولانی اند که در لابه لای صفحات کتاب قطور تاریخ بارها نام آنها ذکر شده است نویسنده این مقاله که خود از اهالی خجند است سعی نموده ردپای بزرگان و مردمان خجندی را در نیشابور پیدا کند. افرادی که در فعالیتها و ایام مختلف به دلایل گوناگون گذرشان از خجند به نیشابور افتاده است در این نوشته مورد بررسی قرار گرفته اند...

بین سالهای 32 تا 57 ه. ش مبارزات علیه رژیم پهلوی ابعاد و اشکال مختلفی داشت و گروه ها و تشکلهای سازمان یافته و غیرسازمان یافته مردمی در این راه گام برمی داشتند. دانشجویان دانشگاه های مختلف کشور نیز طیفی وسیع و مهمی از مبارزان را تشکیل می دادند و با خواسته ها و روش های گوناگون علیه رژیم فعالیت می کردند. دستگاه سلطنت نیز برای سرکوب و خاموش ساختن این اعتراضات شیوه های مختلفی را بکار می برد از آن جمله برای کنترل و سرکوب جنبش های دانشجویی اقدام به تشکیل نیرویی به نام گارد دانشگاه نمود...

کشور ما از بزرگترین گاهواره های تمدن و فرهنگ جهانی است و هزاران سال است که نیاکان خردمند ما فرهنگ و تمدن سترگی را پی افکندند که به رغم آسیب و گزند بسیار همچنان از میراث گرانقدر آن نغمه ها ساز می کنند، فرهنگ و تمدنی که افق های درخشان تاریخ و اندیشه را پیش روی ملل مختلف نیز گشوده است تا آنجا که این مواریث فرهنگی هم امروز نیز مایه مباهان بشری است. میراث بر جای مانده را باید رفت و دید، باید شنید و شناخت و نیز باید آن را به درستی معرفی کرد...